Dylematy planowania finansowego w przedsiębiorstwie ciepłowniczym

Silne obwarowania prawno-administracyjne, wieloaspektowość i specjalizacja branży ciepłowniczej determinują specyficzne podejście do podejścia  finansowego wśród podmiotów z tego obszaru. Dotyczy to rachunkowości finansowej, ale także zarządczej, która co do zasady ma być elastyczna, by dostarczyć dostatecznie właściwej informacji zarządczej, ułatwić i uwiarygodnić decyzyjność, zwiększyć konkurencyjność przedsiębiorstwa oraz wiele innych.

Biorąc pod uwagę specyfikę branży energetycznej i ciepłowniczej, wymagania postawione przed kadrą menadżerską, delikatnie mówiąc, są bardzo wyśrubowane. Jest wiele różnic w podejściu zarządczym pomiędzy firmą z branży ciepłowniczej, a innymi, produkcyjno-handlowymi przedsiębiorstwami i bynajmniej stwierdzenie to nie ma na celu umniejszeniu żadnemu przedsiębiorcy. Zarządzanie finansami, prognozowanie cash-flow, ale także wyniku finansowego, podejście do inwestycji w ciepłownictwie jest po prostu na tyle unikalne, że dostępne, klasyczne narzędzia inżynierii finansowej i controllingu muszą być dosłownie „skrojone na miarę” branży oraz danego przedsiębiorstwa. Wybrane problemy podejścia do rachunkowości zarządczej w branży ciepłowniczej przedstawiono w dalszej części artykułu.

Planowanie finansowe a taryfikacja

Jeśli ciepło, to wytwarzanie, przesył i dystrybucja, a jeśli przedsiębiorstwo zajmie się jednym, lub drugim – lub dwiema czynnościami jednocześnie – to z kolei, po przekroczeniu pewnych wolumenów, oznacza koncesję. A koncesja z kolei wiąże się z taryfą, której definicję można przeczytać na stronie Urzędu Regulacji Energetyki:

W praktyce stawki przedłożone do akceptacji Taryfikatora, bazują na określonych dla danego przedsiębiorstwa kosztach i wolumenach sprzedaży w ujęciu ex post oraz ex ante – co prawda, z większym naciskiem na wielkości ujęte w zaplanowanym okresie stosowania taryfy, jednak weryfikacja kilku okresów wstecz jest niezbędna, m. in. do uwiarygodnienia przedmiotowego planu.

I w tym momencie, pojawiają się dwie pierwsze trudności:

– współmierność okresów planowania pomiędzy taryfą, a budżetem jednostki,

– ograniczona elastyczność zmiany cennika w przypadku gwałtownej zmiany planowanych wcześniej kosztów.

O ile pierwszy z wymienionych wyżej problematycznych aspektów jest możliwy do eliminacji, poprzez dokładne opracowanie budżetu kosztów stałych i zmiennych w interwałach miesięcznych na dłuższy okres z cyklicznym nanoszeniem korekt lub poprzez zastosowanie budżetu kroczącego, tak drugi z czynników jest o wiele bardziej trudny do wyeliminowania jako obszaru ryzyka strategicznego dla wyników finansowych przedsiębiorstwa. Nienadążenie z aktualizacją stosowanych stawek, a co za tym idzie przychodu, w sytuacji drastycznych zmian kosztów, w szczególności tak kluczowych jak nośniki energii, czy paliw (co zresztą miało miejsce jeszcze niedawno), może okazać się katastrofalne w skutkach – pogorszeniem się wyniku finansowego, czy utratą płynności finansowej. Choć sytuacja na rynku, która miała miejsce w ub. r. była praktycznie niemożliwa do przewidzenia, to długoterminowa strategia firmy i plan rozwoju, zakładające m. in. dywersyfikację źródeł wytwarzania, w szczególności inwestycje w OZE, ale także utworzenie poduszki finansowej dostosowanej do warunków i kondycji.

Bardzo ważna jest także procedura budżetowania w przedsiębiorstwie, zorientowana na cele organizacji, zakładająca ścisłe monitorowanie rezultatów, z określonymi drogami postępowania w przypadku zidentyfikowania odchyleń budżetowych. Oczywiście, powinien być to proces oparty o ciągłe doskonalenie. Taryfa bardzo często jest wprowadzana w życie w trakcie roku obrachunkowego, zazwyczaj także po kilku miesiącach procedowania wniosku o jej zatwierdzenie. Wyżej przedstawione podejście skutecznie wesprze świadomość menadżera operującego w obszarze finansów.

W odniesieniu do długoterminowości – istotnym elementem zachowania ekonomiki przedsiębiorstwa ciepłowniczego jest także konsekwencja i holistyczne podejście w podejmowanych działaniach. Te zachowania oczywiście są pożądane w każdym biznesie, jednak konsekwencje wdrażania zmian, np. systemu rozliczeń kosztów pośrednich w przedsiębiorstwie ciepłowniczym są dodatkowo ważne także podczas prezentacji porównywalności kosztów kwalifikowanych w taryfie w następujących po sobie latach. Gwałtowne, nieprzewidziane zmiany mogą implikować skutkami ubocznymi w postaci dodatkowych trudności związanych z koniecznością przeliczenia nawet wcześniejszych okresów, by ujednolicić prezentację dynamiki zmian wzrostów m. in. stawek.

Planowane wydatki, a planowane koszty

Kolejnym, ale nie mniej ważną regułą jest podejście do wydatków i kosztów i bynajmniej, nie tylko w kontekście Ustawy o Rachunkowości. Nie chodzi jedynie o rachunkową definicję tych pojęć, choć ma to oczywiście związek. W przypadku przedsiębiorstw z branży ciepłowniczej i energetycznej, klasyczne różnice w pojęciach wydatków i kosztów uzupełnia definicja kosztów kwalifikowanych. Nie wszystkie koszty i wydatki ponoszone przez firmę będą kwalifikowane do taryfy, tak jak np. nie wszystkie koszty finansowe, chociaż często, w szczególności w ostatnim czasie, w którym wyjątkowo odczuwalne dla konsumentów były wzrosty rynkowych stóp procentowych i stanowiły one istotną wielkość w stronie kosztowej jednostki, która stosowała finansowanie zewnętrzne.

Także planowane przez przedsiębiorstwo inwestycje stanowią bardzo ważny punkt w analizie wydatków i kosztów. W ujęciu taryfowym, do kalkulacji stawek mogą zostać przyjęte inwestycje przyjęte w określonym momencie pierwszego roku stosowania taryfy, w części odpowiadającej dla planowanej dla tych środków amortyzacji. Wydatki, które przewidziane zostały w tym okresie na te inwestycje (często rzędu wielu milionów), stanową w tym podejściu kwestię drugorzędną, ponieważ nie zostaną pokryte przez taryfę. Dla osoby zajmującej się planowaniem finansowym jest to niezwykle istotna informacja – finansowanie większości kosztów inwestycji w przedsiębiorstwie koncesjonowanym nie zostaną przeniesione na odbiorcę końcowego w bieżącym okresie realizowania inwestycji.

W aspekcie rozliczeń koszt – wydatek warto także poruszyć temat paliw, których ceny zakupu w okresie kilkunastu ostatnich miesięcy osiągały kolejno gwałtowne wzrosty, momenty pikowania i mniej dynamiczny spadek. W momentach wzrostu cen, w przypadku stosowania metody rozchodowania zapasów FIFO (first in-first out), zjawisko to mogło być odczuwalne w pierwszej kolejności w kieszeni przedsiębiorstwa – w analizach dotyczących bieżącej płynności, a dopiero w późniejszym czasie odzwierciedlone to było w wynikach finansowych. Jest to charakterystyczne dla paliw magazynowanych, takich jak węgiel lub olej opałowy. Rozbieżność ta wynika z opóźnienia w zakupie, przyjęciu i rozchodowaniu zapasu. Kiedy wolumeny zakupu i zużycia paliwa stanowią dużą część bezpośrednich kosztów produkcji, świadomość takiego działania jest niezbędna do odpowiedzialnego zarządzania płynnością finansową oraz wynikami osiąganymi przez przedsiębiorstwo.

Narzędzia controllingu w ciepłownictwie jako jeden z fundamentów dobrego planowania

Współczesny controlling skutecznie odnajduje się we wszystkich branżach, także w ciepłownictwie. Co więcej, odpowiednio zbudowany i dostosowany do potrzeb danego przedsiębiorstwa, może być podstawą nie tylko do planowania, ale też do budowania strategii finansowej i ekspansji firmy. Pomaga także w momentach wymagających decyzyjności, takich jak na przykład elementy controllingu produkcyjnego użyte w analizach opłacalności. W literaturze opisującej tematykę controllingu, jednym z najczęściej wymienianych sposobów na realizowanie jego przedmiotu jest wspomniane wcześniej budżetowanie, jednak nie jest to jedyna możliwość.

Pozostałe z narzędzi, które z pozytywnym rezultatem odnajdą się w warunkach ciepłownictwa, to, m. in.:

– analizowanie przychodów i kosztów jednostkowych oraz ich odchyleń,

– analizy porównawcze typu „make-or-buy” – kupować, czy produkować?

– analizy wrażliwości, przedstawiające sposób przełożenia zmiany jednego czynnika na inny, na przykład zmiany kosztów paliw na wynik finansowy,

– analizy efektywności.

Wyżej wymienione narzędzia pomogą ograniczyć ryzyko, maksymalizować gospodarność, a także, skutecznie planować, nawet w warunkach ciągłej zmienności i niepewności. Przedsiębiorstwa zajmujące się ciepłownictwem, pomimo tego, że często kategoryzuje się je jako monopolistów, także mają potrzebę być jak najbardziej efektywnym – ze względu na ochronę interesu odbiorców, co jest charakterystyczne głównie dla specyfiki wolnorynkowej konkurencyjności. Wpływ na to mają także obszary ryzyk i zagrożeń zidentyfikowane dla sektora, takie jak np. rosnąca presja i zmiany w kierunku ekologicznych źródeł wytwarzania, wymogi formalno-prawne oraz relatywnie wysokie koszty remontów i awarii infrastruktury. W ostatnich latach pojawiło się w ciepłownictwie wiele nowych rozwiązań, za którymi muszą równolegle podążać instrumenty zarządzania finansami. Narzędzia finansistów i ekonomistów muszą pozostać elastyczne, by móc na bieżąco sprostać oczekiwaniom pozostałych interesariuszy, w szczególności, kiedy tempo zmian stale przyspiesza.

Ciepłownictwo jest branżą specyficzną, obarczoną wieloma wyzwaniami, ale jednocześnie realizującą bardzo ważne zadanie podstawowe – zapewnienie komfortu cieplnego swoim odbiorcom. Ograniczony wpływ na szybkość zmian cennika, w przeciwieństwie do przedsiębiorstw nieregulowanych, w których ceny reguluje „niewidzialna ręka rynku”, wymaga indywidualnego podejścia i zrozumienia. Jedno z opisanych w tym opracowaniu rozwiązań, wspierających kadrę planującą finanse, to prawidłowe ułożenie procesu zabudżetowania przychodów i kosztów, w sposób odpowiadający zatwierdzonej i zastosowanej w praktyce taryfie. Jest to istotne, przez wzgląd na płynne zarządzanie finansami, efektywność i jakość tego zarządzania. Istotą skutecznego i efektywnego planowania w przedsiębiorstwie ciepłowniczym jest świadomość istniejących powiązań i wzajemnych współzależności.

„Taryfa – zbiór stawek oraz warunków ich stosowania, opracowany przez Operatora i wprowadzony, jako obowiązujący dla określonych w nim odbiorców oraz innych podmiotów w trybie określonym ustawą.”¹

Przypisy:
1 https://www.ure.gov.pl/download/9/9477/12-12-07teksttaryfOSD2013.pdf

Autor: Paulina Bartoszewska, Dyrektor ds. Finansowych, Elbląskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. (Fot. pixabay)

(artykuł z wydania 5-6/2023 „Nowa Energia”)