Polskie ciepłownictwo w czasach kryzysu energetycznego. Najnowszy raport „Energetyka cieplna w liczbach” już dostępny
W 2022 r. w polskim ciepłownictwie działo się bardzo dużo. Kryzys wywołany pandemią oraz agresją Rosji na Ukrainę gruntownie zmienił i zdynamizował środowisko funkcjonowania branży, co odbiło się zarówno na rentowności przedsiębiorstw, jak i na kosztach ciepła systemowego dla odbiorców. Kolejnym wyzwaniem okazała się przyspieszająca transformacja energetyczna, która postawiła przed wytwórcami ciepła wymagające zadania inwestycyjne.
– Nie mam wątpliwości, że systemy ciepłownicze w Polsce należy zmieniać, uniezależniać od paliw kopalnych, ale należy również w tej transformacji uwzględniać lokalną specyfikę, bardzo charakterystyczną dla polskiego rynku. Co więcej, modernizację ciepłownictwa należy traktować jako element bezpieczeństwa, co dobitnie pokazała nam sytuacja związana z wojną w Ukrainie i obawami o brak dostaw węgla dla polskich ciepłowni i elektrociepłowni. Dlatego w mojej ocenie należałby utworzyć model centralnego finansowania modernizacji ciepłownictwa – podkreśla Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, Rafał Gawin.
Ten burzliwy okres szczegółowo dokumentuje oraz podsumowuje najnowszy raport Prezesa URE „Energetyka cieplna w liczbach – 2022” , którego lekturę polecamy wszystkim zainteresowanym branżą ciepłowniczą.
– Analiza zebranych danych pozwala określić stan sektora oraz dynamikę i tendencje zmian, jakie zachodzą w polskim ciepłownictwie. Coroczne badania istotnie wspierają działania regulatora, umożliwiając m.in. identyfikowanie obszarów działalności przedsiębiorców wymagających poprawy efektywności. – zwraca uwagę Szef Urzędu. – Publikacja, niezależnie od jej znaczenia dla branży oraz jej odbiorców, może stanowić wartościowy materiał wyjściowy do pogłębionej analizy sektora ciepłowniczego dla środowisk naukowo-badawczych zajmujących się tą tematyką. Urząd Regulacji Energetyki jest jednym z głównych podmiotów zaangażowanych w analizowanie i regulowanie tego sektora. Dysponujemy zatem doświadczeniem i wiedzą, by być partnerem w rozmowach zarówno z ustawodawcą na temat pożądanego i optymalnego kierunku zmian, jak i branżą ciepłowniczą – dodaje.
Działania Prezesa URE dla branży ciepłowniczej
Prezes URE podejmował działania mające na celu równoważenie interesów wytwórców i odbiorców ciepła systemowego, które prowadzone były m. in. w ramach powołanego w URE w 2020 r. Zespołu ds. Ciepłownictwa.
Dodatkowo w celu wsparcia branży ciepłowniczej Prezes URE podjął współpracę z Bankiem Gospodarstwa Krajowego, który uruchomił kredyty na utrzymanie płynności finansowej. Co ważne, koszty obsługi tych kredytów są uwzględniane przez regulatora w taryfach dla ciepła.
Skutki działań ukierunkowanych na poprawę sytuacji finansowej branży ciepłowniczej, prowadzonych przez Prezesa URE w 2022 r. znajdą swoje odzwierciedlenie dopiero w wynikach za 2023 r. Więcej szczegółów na temat polskiego ciepłownictwa w 2022 r. i działań Prezesa URE związanych z tym sektorem można znaleźć w raporcie „Energetyka cieplna w liczbach – 2022”
Polskie ciepłownictwo w 2022 r.
Na skutek dynamicznego wzrostu kosztów zakupu paliw oraz uprawnień do emisji CO2 w 2022 r. zwiększyło się zadłużenie ciepłownictwa, oraz pogorszyła jego płynność finansowa. Jednocześnie w ubiegłym roku odnotowano najwyższy od 2015 r. poziom nakładów inwestycyjnych w tym sektorze, który wyniósł aż 4,73 mld zł, co jest kwotą o blisko 23 proc. większą niż w 2021 r.
Miniony rok odznaczał się nieznacznym spadkiem mocy zainstalowanej oraz mocy zamówionej ciepłowni. Moc zainstalowana zmniejszyła się w ciągu roku z 54 GW do 53 GW, co oznacza spadek o 1,7%. Natomiast spadek mocy zamówionej kształtował się na poziomie 0,28% (z 35,02 do 34,9 GW).
W związku ze wzrostem kosztów ciepła systemowego spadła jego sprzedaż. W ciągu 2022 r. ciepłownie sprzedały ponad 357 tys. TJ ciepła, co stanowi spadek o ponad 7,2 proc. w stosunku do roku 2021.
Do produkcji ciepła w 2022 r. wciąż wykorzystywane były przed wszystkim węgiel kamienny i brunatny, które stanowiły 66,2 proc. zużytych paliw. Jednak w porównaniu do 2021 r. ich udział w miksie energetycznym obniżył się o 3 punkty procentowe. Wzrósł natomiast udział paliw gazowych, a także odnawialnych źródeł energii, który wyniósł już ponad 15 proc. Największy udział OZE odnotowano w województwach: podlaskim, kujawsko-pomorskim i pomorskim.
Taryfowy zawrót głowy
W związku z niespotykanymi w poprzednich latach wzrostami cen paliw, które w 2022 r. sięgnęły ponad 80% w przypadku węgla kamiennego i ponad 160% w przypadku gazu ziemnego wysokometanowego, o blisko 35 proc. wzrosła również średnia cena ciepła sprzedawanego w 2022 r. Wyniosła ona ok. 64 zł/GJ. O blisko 17% wzrosła również średnia stawka opłaty za usługi przesyłowe, która ukształtowała się na poziomie powyżej 22 zł/GJ.
Tab. 1. Koszt jednostkowy paliw zużywanych w źródłach ciepła w latach 2020-2022
Dynamiczne zmiany cen surowców energetycznych zmusiły przedsiębiorstwa ciepłownicze do niezwykle częstych aktualizacji taryf. W ciągu ubiegłego roku URE przeprowadził aż 925 postępowań w sprawach zatwierdzenia lub zmiany taryfy za ciepło, co oznacza blisko dwa razy więcej postępowań taryfowych niż roku poprzednim. Warto podkreślić, że praca ta została wykonana przy niezwiększonym budżecie i liczbie ekspertów URE zajmujących się taryfowaniem.
Jednocześnie dzięki wprowadzonemu we wrześniu 2022 r. mechanizmowi wsparcia odbiorców ciepła średnia cena wytarzania ciepła została ograniczona do średniej ceny wytarzania ciepła z rekompensatą, określonej odrębnie dla ciepła wytwarzanego w źródłach opalanych gazem ziemnym lub olejem opałowym oraz dla ciepła wytwarzanego w pozostałych źródłach.[1]
Niska rentowność kogeneracji
W 2022 r. po raz kolejny znacząco (o blisko 37%) wzrosły koszty prowadzenia działalności ciepłowniczej. W szczególnie trudnej sytuacji znalazły się przedsiębiorstwa wytwarzające energię elektryczną i ciepło w kogeneracji, dla których taryfy dla ciepła są zatwierdzane metodą uproszczoną i nie mogły być aktualizowane w ciągu roku.
W konsekwencji wysokich kosztów paliw oraz uprawnień do emisji CO2 rentowność brutto źródeł wytwarzających ciepło w kogeneracji spadła w 2022 r. do minus 38%, podczas gdy rentowność źródeł wytwarzających wyłącznie ciepło była lekko dodatnia i wyniosła 0,25% (razem rentowność całej branży ciepłowniczej brutto wyniosła minus 22%).
W przypadku przedsiębiorstw produkujących ciepło w kogeneracji przedstawienie wyników finansowych tylko dla działalności ciepłowniczej stanowi znaczne utrudnienie ich oceny, gdyż nie da się w ich przypadku jednoznacznie rozdzielić kosztów wytwarzania energii elektrycznej i ciepła według miejsca powstawania, a co za tym idzie ‒ określić efektywność wyłącznie dla wytwarzania ciepła. Stosowane przez przedsiębiorstwa klucze podziału kosztów mogą premiować w wyniku finansowym (w zależności od przyjętej w zasadach rachunkowości metody podziału kosztów) zysk osiągnięty ze sprzedaży ciepła lub zysk ze sprzedaży energii elektrycznej. Nie ma bowiem unormowań prawnych (zatem brak również jednolitości sposobu podziału), które przesądziłyby jednoznacznie o sposobie podziału kosztów i konieczności stosowania jednolitej metody podziału kosztów w całej badanej grupie. Przedsiębiorstwa energetyczne mają zatem swobodę w wyborze sposobu podziału kosztów wspólnych. Oznacza to, że jednostki kogeneracji mogą w taki sposób podzielić koszty, że rentowność na działalności ciepłowniczej będzie niższa, podczas gdy rentowność na działalności polegającej na produkcji energii będzie wyższa.
***
- Pierwsze badanie sektora ciepłowniczego URE przeprowadził w 2002 r.
- Od tego czasu długość sieci ciepłowniczej wzrosła z 17 312 km do 22 578,4 km. Natomiast długość sieci przypadająca na jedno przedsiębiorstwo zwiększyła się z ok. 23,8 km do 62,89 km.
- Całkowita wielkość mocy cieplnej zainstalowanej u koncesjonowanych wytwórców ciepła spadła w okresie 2002‒2022 z ok. 71 GW do ok. 53 GW.
- W 2022 r. nastąpił blisko 7 proc. spadek produkcji ciepła w kogeneracji w stosunku do 2021 r. oraz spadek udziału kogeneracji w produkcji ciepła ogółem (udział kogeneracji w produkcji ciepła ogółem wynosił w 2022 r. 62,1% wobec 63,2% w 2021 r.).
- Od 2002 r. udział paliw węglowych w produkcji ciepła obniżył się o 15,2 punktu procentowego (z 81,7% do 66,2% w 2022 r.).
- Średnia cena ciepła sprzedawanego ze źródeł wytwarzających ciepło bez kogeneracji wyniosła w 2022 r. 76,39 zł/GJ (wzrost o 43,29% w porównaniu do 2021 r.), zaś średnia cena ciepła sprzedawanego ze źródeł wytwarzających ciepło w kogeneracji wyniosła 55,15 zł/GJ (wzrost o 21,82%).
- Średnia cena jednoskładnikowa ciepła w 2022 r. wyniosła 76,69 zł/GJ i była wyższa rok do roku o 47,61%.
- Rentowność branży ciepłowniczej brutto wyniosła w 2022 r. minus 22%.
- Skumulowany wzrost kosztów prowadzenia działalności ciepłowniczej w latach 2020-2022 wyniósł ponad 70%.
[1] Ustawa z 15 września 2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie niektórych źródeł ciepła w związku z sytuacją na rynku paliw (Dz. U. z 2022 r. poz. 1967 ze zm.).
Źródło: Urząd Regulacji Energetyki
