Ograniczenia kontraktowe wystąpiły w dwóch punktach połączeń międzysystemowych polskiego gazowego systemu przesyłowego – wskazuje najnowszy raport ACER

Raport ACER stwierdza utrzymywanie się ograniczeń kontraktowych w 2021 r. na poziomie porównywalnym z poprzednim rokiem.

Do 1 czerwca każdego roku ACER publikuje sprawozdanie z monitorowania ograniczeń występujących w punktach połączeń międzysystemowych. Badanie dotyczy produktów z zakresu zdolności ciągłej sprzedawanych w poprzednim roku z uwzględnieniem handlu zdolnościami przesyłowymi na rynku wtórnym oraz wykorzystaniem zdolności przerywanych^[1].

Procedury zarządzania ograniczeniami wprowadzają zasady traktowania niewykorzystanej przepustowości w ramach zawartych umów, co ma na celu ułatwienie transgranicznej wymiany gazu, z poszanowaniem istniejących umów w punktach transgranicznych, a jednocześnie z umożliwieniem dostępu do rynku innym uczestnikom.

Wyniki raportu wskazują, iż w dwóch punktach międzysystemowych polskiego systemu przesyłowego wystąpiły ograniczenia kontraktowe, co skutkuje sprawdzeniem przez krajowy organ regulacyjny efektywności mechanizmów zarządzania ograniczeniami stosowanych przez operatora systemu przesyłowego.

Prezes URE przeprowadzi analizę konieczności wdrożenia mechanizmu FDA UJOLI w celu eliminacji ograniczeń kontraktowych. Regulator może zobowiązać OSP do stosowania tego mechanizmu, chyba, że wykazane zostanie, iż ograniczenia prawdopodobnie nie powtórzą się w ciągu kolejnych trzech lat. Krajowy organ regulacyjny podejmuje ostateczną decyzję w tej sprawie, biorąc pod uwagę stopień uciążliwości ograniczeń i efektywność zastosowania wszystkich procedur zarządzania ograniczeniami.

Ograniczenia kontraktowe

Ograniczenia kontraktowe – zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu 715/2009 – rozumiane są jako sytuacja, w której poziom zapotrzebowania na zdolność ciągłą (gwarantowaną przez operatora systemu przesyłowego na podstawie umowy z użytkownikiem sieci) przekracza zdolność techniczną. Oznacza to sytuację, w której istniejąca wolna przepustowość pojawiająca się wskutek niewykorzystywania jakiejś części sprzedanej przepustowości, nie może być udostępniona przez operatora systemu przesyłowego ze względu na jej zarezerwowanie w ramach umowy z danym użytkownikiem sieci.

Występowanie ograniczeń kontraktowych jest postrzegane jako czynnik blokujący wymianę transgraniczną gazu ziemnego i tym samym hamujący rozwój wspólnego rynku gazu w UE.

Procedury zarządzania ograniczeniami

Przyjętym sposobem radzenia sobie z ograniczeniami kontraktowymi są procedury zarządzania ograniczeniami^[2], które wprowadzają zasady traktowania niewykorzystanej przepustowości w ramach zawartych umów, co ma na celu ułatwienie transgranicznej wymiany gazu, z zachowaniem poszanowania istniejących umów w punktach transgranicznych IP, a jednocześnie z umożliwieniem dostępu do rynku innym uczestnikom.

W przypadku ograniczeń kontraktowych, operator systemu przesyłowego oferuje niewykorzystaną zdolność na rynku pierwotnym na warunkach przewidujących co najmniej jednodniowe wyprzedzenie i na zasadach przerywanych. Natomiast użytkownicy sieci zamierzający samodzielnie odsprzedać lub poddzierżawić swoją niewykorzystaną zakontraktowaną zdolność, powinni mieć prawo do takich działań na rynku wtórnym – z zachowaniem indywidualnych rozwiązań przyjętych w państwie członkowskim co do powiadamiania operatora o takich działaniach^[3].

Główne wyniki monitorowania przez ACER ograniczeń kontraktowych w 2021 r.:

• ograniczenia kontraktowe stwierdzono na 18 stronach punktów IP^[4] (wejście do lub wyjście z systemu), co stanowi około 5 proc. wszystkich punktów połączeń międzysystemowych w UE. Oznacza to sytuację porównywalną z 2020 r., kiedy ograniczenia takie wystąpiły na 19 stronach punktów IP;
• w 13 z 18 stron IP (72 proc.) ograniczenia kontraktowe występowały już wcześniej;
• liczba premii aukcyjnych^[5] dla rocznych, kwartalnych i miesięcznych produktów z zakresu zdolności wzrosła do 171, w przeciwieństwie do spadkowej tendencji w 2020 r., kiedy to liczba premii aukcyjnych wyniosła 44, przy czym wynik w 2021 r. stanowi tylko połowę wielkości z 2019 r., w którym stwierdzono 138 premii aukcyjnych. W 2021 r. wolumen nieudanych zamówień wzrósł do poziomu 1.045 GWh/d (z poziomu 372 GWh/d w 2020 r.), ale nadal i tak stanowił około jednej trzeciej wielkości z 2019 r. wynoszącej 3.186,3 GWh/d;
• wielkość przepustowości udostępnionej w ramach rynku wtórnego oraz alokacji przepustowości przerywanej w punktach IP z ograniczeniami kontraktowymi wyniosła ok. 304 GWh/d, osiągając zbliżony poziom do wielkości przepustowości, jaką bezskutecznie zamawiali użytkownicy sieci w pierwotnych aukcjach, tj. 381 GWh/d;
• mechanizm nadsubskrypcji i wykupu (oversubscription and buy-back scheme) pozostaje najczęściej stosowaną procedurą zarządzania ograniczeniami. Wielkość przepustowości uwolnionej dzięki temu mechanizmowi zmniejszyła się o 20%. Wielkość przepustowości uwolnionej dzięki mechanizmowi udostępniania zdolności ciągłej z jednodniowym wyprzedzeniem na zasadzie „wykorzystaj lub strać” (firm day-ahead use-it-or-lose-it – FDA UIOLI) zmniejszyła się o połowę, podczas gdy mechanizm rezygnacji z zakontraktowanej zdolności (surrender of contracted capacity) poskutkował udostępnieniem czterokrotnie większej wielkości przepustowości w porównaniu do roku 2020;
• 10 z 18 stron IP z ograniczeniami kontraktowymi jest już objętych mechanizmem FDA UIOLI. W stosunku do pozostałych ośmiu stron IP z ograniczeniami kontraktowymi krajowe organy regulacyjne muszą podjąć stosowne działania polegające na zobowiązaniu operatora systemu przesyłowego do stosowania mechanizmu FDA UIOLI;
• w 2021 r. w wyniku zastosowania procedur zarządzania ograniczeniami dodatkowe przepustowości udostępniono w dziesięciu państwach członkowskich UE oraz w Wielkiej Brytanii.

Rekomendacje ACER dotyczące usprawnienia zarządzania ograniczeniami:

– ACER wzywa ENTSOG i operatorów systemów przesyłowych (TSOs, ang. transmission system operator) do poprawy jakości danych, wdrożenia automatycznego przetwarzania danych i udostępniania danych na jednej platformie:

• ENTSOG/TSOs powinni zapewnić, aby wyniki aukcji z premią i dane dotyczące wszystkich niedostępnych produktów z zakresu zdolności były przesyłane na TP ENTSOG (transparency platform – TP) oraz, aby informacje te były zgodne z informacjami przekazywanymi przez platformy rezerwacyjne;
• ENTSOG/TSOs powinni zapewnić, aby TP zawierała aktualne informacje nt. zwirtualizowanych operacji w punkcie IP^[6], komercyjnej i operacyjnej ważności stron IP, oraz nt. identyfikacji stron IP, gdzie jedynie wirtualne przesyłanie zwrotne jest udostępnione, gdyż brak jest technicznej zdolności przesyłania w kierunku podstawowym;
• ENTSOG/TSOs powinni kontynuować doskonalenie i kontrolę jakości spójności kodów EIC^[7]. Gromadzenie danych według ustalonego szablonu ma fundamentalne znaczenie dla umożliwienia użytkownikom wydajnego i skutecznego łączenia zbiorów danych od różnych dostawców;
• ENTSOG powinno kontynuować aktualizowanie i publikowanie na bieżąco listę stron IP ze względu na stosowanie zasad dotyczących mechanizmów alokacji przepustowości (CAM^[8]) i zasad dotyczących procedur zarządzania ograniczeniami (CMP);
• ENTSOG powinno dążyć do przeniesienia na swoją platformę (TP) informacji o produktach z zakresu zdolności powiązanej (bundled capacity), które są obecnie publikowane oddzielnie (niezależnie) przez poszczególne platformy rezerwacyjne przepustowości. Należy dążyć do tego, aby na jednej platformie były dostępne wszystkie upubliczniane dane dotyczące przesyłania gazu, w tym związane z CAM, CMP, bilansowaniem i taryfami, aby umożliwić zainteresowanym stronom skuteczny dostęp do wszystkich informacji w zharmonizowanej formie.

– Rekomendacje ACER dla Komisji Europejskiej:

• Potrzebna jest synchronizacja ram czasowych analizy na potrzeby Raportu dotyczącego ograniczeń (obecnie rok kalendarzowy) z okresem aukcyjnym, który pokrywa się z rokiem gazowym (1 października danego roku – 30 września następnego roku). Istniejące zapisy nie pozwalają ACER na przyjęcie innego okresu do analiz niż rok kalendarzowy.
• Należałoby doprecyzować CMP GL (Congestion Management Procedures Guidelines) w zakresie kryterium wyznaczania ograniczeń kontraktowych w odniesieniu do produktu miesięcznego w taki sposób, aby analiza ograniczeń kontraktowych mogła lepiej odpowiadać na potrzeby rynku. Dla użytkowników systemu istotna jest możliwość rezerwacji przepustowości w całym badanym okresie – niezależnie od tego czy rezerwacja ma miejsce na dowolny miesiąc w ciągu roku, w formie produktów miesięcznych, kwartalnych czy rocznych. Obecna praktyka w raportach o ograniczeniach, zgodnie z CMP GL, polega więc na analizowaniu czy co najmniej jeden produkt o minimalnym okresie obowiązywania wynoszącym jeden miesiąc był oferowany w badanym okresie. Zatem propozycja KE, przedstawiona w Pakiecie dekarbonizacyjnym w grudniu 2021 r., dotycząca zmiany tego kryterium w kierunku dostosowania do zapotrzebowania rynku, spotyka się z aprobatą Agencji.
• Agencja przyjmuje do wiadomości propozycję Komisji w Pakiecie dekarbonizacyjnym, dotyczącą zmian w zakresie sporządzania przez ACER raportu o ograniczeniach: (i) wydawanie raportu co dwa lata lub, na uzasadniony wniosek Komisji, raz na rok; (ii) bez określenia terminu publikacji raportu Agencja może podjąć decyzję, czy kontynuować dotychczasową praktykę monitorowania ograniczeń według roku kalendarzowego, czy też monitorować rok gazowy.

Wyniki dla Polski w zakresie występowania ograniczeń kontraktowych

• Raport wskazuje, że po raz pierwszy od kilku lat w punktach IP w systemie przesyłowym gazu ziemnego wystąpiły ograniczenia kontraktowe. Zidentyfikowane strony punktów IP z ograniczeniami kontraktowymi to:

1. punkt GCP-GAZ-SYSTEM/ONTRAS – wejście do polskiego systemu przesyłowego na granicy z Niemcami,
2. punkt GCP-GAZ-SYSTEM/UA TSO – wejście do polskiego systemu przesyłowego na granicy z Ukrainą.

• Punkt GCP-GAZ-SYSTEM/ONTRAS (zarówno na wejściu, jak i wyjściu) wskazano w Raporcie jako punkt IP z największym wolumenem nieudanych zamówień (14,8 mln m3/d).
• Obydwa polskie punkty charakteryzowały się niskim poziomem aktywności w zakresie obrotu przepustowością na rynku wtórnym.
• Zgodnie z CMP GL, w następstwie stwierdzenia w Raporcie ograniczeń w punktach IP, krajowy organ regulacyjny przeprowadza analizę konieczności wdrożenia mechanizmu FDA UJOLI w celu eliminacji ograniczeń kontraktowych oraz może zobowiązać OSP do stosowania tego mechanizmu, chyba, że wykazane zostanie, iż ograniczenia prawdopodobnie nie powtórzą się w ciągu kolejnych trzech lat. Krajowy organ regulacyjny podejmuje ostateczną decyzję w tej sprawie, biorąc pod uwagę stopień uciążliwości ograniczeń i efektywność zastosowania wszystkich CMP.

Więcej informacji na temat wyników dziewiątego już monitoringu ograniczeń kontraktowych na połączeniach transgranicznych między systemami przesyłowymi gazu ziemnego w UE w 2021 r. oraz cały Raport wraz z technicznym załącznikiem z danymi dostępny jest na stronie internetowej ACER