Sytuacja w energetyce jest wyjątkowo trudna. Nikt nie spodziewał się pandemii koronawirusa, później tak gwałtownego odbicia gospodarczego oraz tego, że właśnie teraz działania Gazpromu przyczynią się do rekordowo wysokich cen gazu. Gaszenie pożaru benzyną i brak realnych rozwiązań, które w perspektywie kolejnych miesięcy i lat mogą ograniczyć koszty energii, będzie tylko pogłębiać problem. A jest nim wiek elektrowni, jedno z najwyższych na świecie uzależnienie od węgla oraz niewystarczający poziom niskoemisyjnych inwestycji. Zamiast planować modernizację sektora, dyskusja koncentruje się na tym „czyja wina” i jak wyjść z systemu handlu emisjami CO2. Jest to droga, która prowadzi donikąd.

Najważniejsze wnioski

• Odbiorcy mogliby płacić mniej za energię elektryczną, gdyby Polska wcześniej zaczęła zmniejszać emisje i dywersyfikować swój miks. Polityka klimatyczna w UE jest realizowana od 2005 r., a na forum ONZ od 1992 r.
• W UE rozpoczyna się dyskusja dotycząca reformy unijnego systemu handlu emisjami. Ważne, aby Polska przedstawiała realne postulaty zmian w systemie ETS i budowała sojusze z innymi państwami.
• Za obecny wzrost cen energii elektrycznej odpowiada szereg czynników: zwiększone zapotrzebowanie na energię, rosnące koszty zakupu surowców energetycznych (głównie gazu) i uprawnień do emisji CO2, a także wzrost marży wytwórców.
• Jeśli uwzględnimy wszystkie składniki rachunku za energię, to koszt CO2 dla gospodarstwa domowego w 2022 r. wyniesie do 23%.
• Wpływy ze sprzedaży CO2 do budżetu rosną i stanowią dodatkowy dochód, co daje możliwości rządowi np. obniżki VAT.
• Polska energetyka potrzebuje inwestycji w zeroemisyjne źródła, które nie generują kosztów CO2 – ich rozwój jest zbyt wolny. To będzie obniżać hurtowe ceny energii w dłuższej perspektywie.
• Za węgiel płacimy wielokrotnie: wspierając elektrownie węglowe w rynku mocy, dopłacając do górnictwa, ponosząc koszty uprawnień do emisji CO2 i inne koszty środowiskowe.
• Zakładając, że wyjście z systemu handlu emisjami byłoby możliwe (a nie jest możliwe bez wyjścia z UE) – problemy energetyki i ciepłownictwa z nami zostaną. Wysokie emisje, wiek elektrowni, zbliżające się braki mocy, mało rozwinięte sieci, niewielka dywersyfikacja źródeł wytwarzania – to strukturalne wyzwania polskiej energetyki, z którymi i tak musimy sobie poradzić.

Za co płacimy w rachunku za energię elektryczną?

Rachunek za prąd składa się z szeregu pozycji. Ponad połowę stanowi koszt energii elektrycznej. Ten, co do zasady wynika głównie z kosztu paliwa oraz kosztu emisji.

Kolejną pozycją, odpowiadającą za jedną trzecią rachunku, stanowią opłaty dystrybucyjne – głównie za korzystanie z sieci. W rachunku zawarte są również inne opłaty wynikające ze wspierania inwestycji np. opłata kogeneracyjna (0,5%) lub OZE (0,1%), lub ze starych zobowiązań (rozwiązania kontraktów długoterminowych KDT) – tzw. opłata przejściowa. Nowym składnikiem ceny jest opłata mocowa, płacona elektrowniom za to, że są w systemie. To ponad 6%.

Istotną pozycją są obciążenia podatkowe – VAT, który w poprzednich latach wynosił 23%, i akcyza w wysokości 5 zł/MWh. W ramach tzw. tarczy inflacyjnej rząd zniósł akcyzę, a VAT obniżył do 5%[1].

Z naszych wyliczeń wynika, że uśredniony koszt CO2 to ok. 23% łącznej ceny energii elektrycznej w taryfie G11. Założenia, metodyka i źródła danych tych obliczeń znajdują się w załączniku.

Jak zmieniały się ceny dla gospodarstw domowych

Ceny energii elektrycznej dla gospodarstw domowych przez lata utrzymywały się na relatywnie niskim poziomie, co było skutkiem niewielu inwestycji w energetyce (odkładania na później kluczowych decyzji), niskiej ceny CO2 i polityki taryf prowadzonej przez Urząd Regulacji Energetyki. Od 2020 r. rachunki za energię elektryczną dla grupy G zaczęły rosnąć (choć mniej niż ceny dla przedsiębiorstw na rynku hurtowym). W 2019 r. koszt zakupu 1 kWh w gospodarstwie domowym wynosił 0,60 zł/kWh, a dwa lata później już 0,72 zł/kWh. Gdyby utrzymano stawkę VAT na poziomie 23%, średnie ceny dla gospodarstw domowych w 2022 r. sięgnęłyby 89 gr za 1 kWh.

Wzrost cen jest spowodowany zwiększeniem zapotrzebowania na energię elektryczną, kosztów produkcji energii elektrycznej (m.in. cen gazu i węgla), kosztów CO2 i kosztami systemów wsparcia (m. in. opłaty mocowej i kogeneracyjnej) oraz zwiększeniem stawek sieciowych[2].

Rząd ma narzędzia do obniżenia cen dla gospodarstw domowych

System handlu uprawnieniami do emisji działa na poziomie unijnym, ale dochody ze sprzedaży uprawnień zasilają budżet krajowy. Wysokie ceny spowodowały rekordowe wpływu do polskiego budżetu – w ostatnich latach szybko rosły. W latach 2019-2021 wyniosły odpowiednio. 11, 14 i 25,5 mld zł.

ETS wycenia koszty zewnętrzne emisji – czyli oddziaływania na środowisko. Jest to jedna z podstawowych zasad ochrony środowiska – zanieczyszczający płaci. Bez wyceny kosztów emisji rynek nie daje poprawnych impulsów cenowych. Dalej opłaca się emitować, kosztami obciążając całe społeczeństwo bez względu na to kto, z jakich źródeł korzysta i jak przykłada się do zmiany klimatu i degradacji środowiska. Jest to działanie niesprawiedliwe społecznie, zwłaszcza, że koszty kumulują się w czasie[3].

System ETS generuje przychody, które dają możliwość zredukowania innych obciążeń nakładanych na cenę energii elektrycznej. Stawka VAT została obniżona z 23% do 5% i akcyzy z 5 do 0 zł/MWh. Rosnący dochód z CO2 zastępuje inne wpływy budżetowe i daje możliwości kształtowania cen dla gospodarstw domowych, wsparcia ubogich energetycznie oraz inwestowania w redukowanie emisji.

Podsumowanie

Przez wiele lat ceny energii utrzymywały się na względnie niskim poziomie. Krajowa energetyka unikała trudnych decyzji inwestycyjnych, koszt emisji dwutlenku węgla był nieduży. Czerpaliśmy korzyści z eksploatacji starych elektrowni węglowych, choć wiadomo, że bez inwestycji i modernizacji każda branża traci konkurencyjność. Teraz nałożyło się kilka czynników – lata zaniedbań i globalny kryzys energetyczny. Gwałtowna zmiana warunków zewnętrznych poskutkowała wyciągnięciem niepoprawnych wniosków – które przynoszą prawdopodobnie krótkotrwałe korzyści polityczne. Tworzy się wrażenie, że w związku z sytuacją możemy się nie transformować i wrócić do starego modelu energetyki. To jest droga, która donikąd nie prowadzi. Tylko nowoczesna, konkurencyjna i niskoemisyjna energetyka pomoże Polsce ograniczyć koszty energii. Brak transformacji, a nie polityka klimatyczna będzie windować ceny energii.

Autorzy: Tobiasz Adamczewski, Marcin Dusiło
Współpraca: dr Joanna Maćkowiak-Pandera, dr Aleksandra Gawlikowska-Fyk
Data publikacji: 4.02.2022

Załącznik – jak liczymy składowe ceny

Ceny energii dla gospodarstw domowych różnią się w zależności od sprzedawcy i rodzaju taryfy np. taryfy G11 lub G12. Na potrzeby niniejszej analizy bierzemy pod uwagę uśrednioną taryfę G11 klienta PGE z Warszawy. Udział kosztów CO2 w rachunku to ilość zużytej energii pomnożonej przez jej emisyjność i cenę CO2. Szczegółowe założenia i źródła przedstawiamy poniżej:

1. Odbiorca końcowy energii elektrycznej 

• Roczne zużycie energii elektrycznej gospodarstwa domowego w 2014 r. wyniosło 2225.7 kWh[4], w latach 2015-2017 2173.4 kWh[5], a od 2018 r. 2375.1 kWh[6]
• Klient PGE Obrót[7], obsługiwany przez PGE Dystrybucja (Oddział Warszawa)[8]
• Rozliczenie sześciomiesięczne w oparciu o taryfę G11
• Układ 1-fazowy

2. Koszt CO2 dla roku Y 

• Koszt CO2 dla danego roku to iloczyn wskaźnika emisyjności CO2 w roku Y oraz średnioważonej ceny uprawnień do emisji CO2[9] (dla emitentów stacjonarnych na rynku pierwotnym) z roku Y-1, przeliczonej z EUR na PLN po kursach średnich pary EUR/PLN[10] w roku Y

3. Wskaźnik emisyjności CO2 

• W latach 2014-2020: wskaźnik emisyjności CO2 dla odbiorców końcowych energii elektrycznej z raportów KOBIZE[11]
• W roku 2021 wskaźnik obliczony jako iloraz rocznej emisji CO2 ze źródeł spalania[12] oraz sumarycznej produkcji energii elektrycznej[13], powiększony o historyczny współczynnik korygujący m.in. straty w sieci. Szacunkowa emisja CO2 w 2021 wynika z przyjętych w Forum Energii referencyjnych wskaźników emisyjności dla poszczególnych technologii.
• Wskaźnik emisyjności CO2 dla 2022 r. założony na poziomie z 2021 r.

4. Stawka VAT 

• Dla lat 2014-2021 na poziomie 23%
• W ramach tarczy antyinflacyjnej do 31.07.2022[14] 5%, później 23%

5. Stawka akcyzy 

• Dla lat 2014-2018 r. 20 zł/MWh, w latach 2019-2021 5 zł/MWh
• W ramach tarczy antyinflacyjnej do 31.05.2022[15] 0 zł/MWh, później 5 zł/MWh
• Wskaźnik emisyjności CO2