Pomimo pandemii europejski hurtowy rynek gazu notuje poprawę

Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER) oraz Rada Europejskich Regulatorów Energii (CEER), których członkiem jest również URE, opublikowały pierwszą część rocznego sprawozdania z monitorowania rynku ( Market Monitoring Report, MMR) w 2020 r. pt. Gas Wholesale Volume, poświęconą hurtowym rynkom gazu. Publikację dwóch kolejnych części Raportu, które będą dotyczyły hurtowego rynku energii elektrycznej oraz handlu detalicznego i ochrony konsumentów, autorzy zapowiadają jeszcze w tym roku.

Dokument przedstawia wnioski dotyczące funkcjonowania hurtowych rynków gazu ziemnego w Unii Europejskiej i we Wspólnocie Energetycznej^[1]. Raport zawiera także zalecenia dotyczące radzenia sobie z barierami dla rozwoju konkurencji na niektórych rynkach lub ograniczającymi ich integrację.

Poprawa funkcjonowania rynku gazu pomimo pandemii

Regulatorzy ocenili, że pomimo znaczącego wpływu pandemii COVID-19 na gospodarkę UE, w 2020 r. poprawiło się sytuacja na unijnym rynku gazu. Ich zdaniem świadczy o tym postępująca integracja cen rynkowych oraz konkurencja dotycząca dostaw, a także poprawa płynności wielu rynków gazu. Rynki reprezentujące trzy czwarte konsumpcji gazu w UE są obecnie oceniane jako dobrze funkcjonujące i wystarczająco zintegrowane. Inne kraje z historycznie mniej rozwiniętymi hubami, również radzą sobie w tym obszarze coraz lepiej.

Zmniejszenie aktywności gospodarczej, spowodowane głównie pandemią COVID-19, doprowadziło do znacznego spadku popytu na gaz w drugim kwartale 2020 r. Zbiegło się to z rekordowymi dostawami skroplonego gazu ziemnego (LNG) i znacznymi zapasami gazu odnotowanymi w pierwszej połowie roku. Wszystkie te czynniki wraz z jednoczesnym spadkiem cen  innych surowców energetycznych, skutkowały historycznie niskimi cenami gazu ziemnego na giełdach wiosną i wczesnym latem 2020 r. Popyt na gaz zwiększył się po okresie letnim, natomiast dostawy LNG znacznie spadły w trzecim kwartale, ponieważ większa ich część skierowana została na rynki azjatyckie. Ceny gazu na giełdach wzrosły, a do końca roku przekroczyły poziomy z 2019 r.

Wprowadzanie wspólnych regulacji przynosi rezultaty

Pomimo rekordowej zmienności cen gazu w 2020 r., konwergencja cen między gazowymi hubami w UE wzrosła w porównaniu do 2019 r. Regionalne różnice cenowe zostały zniwelowane między innymi dzięki dużej podaży gazu i dostępności zdolności przesyłowych w punktach połączeń międzysystemowych. Chociaż pełna konwergencja cen, jako taka, nie jest celem wewnętrznego unijnego rynku gazu, to jej zwiększenie wskazuje na poprawę integracji rynku.

Regulatorzy zaznaczają, że wdrożenie wspólnych przepisów UE i kodeksów sieci^[2], które miało na celu ułatwienie harmonizacji, integracji i efektywności europejskiego rynku gazu, przyniosło oczekiwane rezultaty. Na przykład transgraniczne przepływy gazu w coraz większym stopniu reagują na sygnały cenowe w hubach, czemu sprzyja wprowadzona w Kodeksie CAM (Kodeks dotyczący mechanizmów alokacji zdolności w systemach przesyłowych gazu) poprawa elastyczności zamawiania zdolności przesyłowych w punktach połączeń międzysystemowych^[3]. Również dzięki regulacjom UE bilansowanie systemów gazowych stało się bardziej przejrzyste i oparte na sygnałach rynkowych.

Od 2020 r. wszystkie kodeksy sieci gazowych mają również zastosowanie w krajach Wspólnoty Energetycznej. Postępy w ich wdrożeniu ma jednak tylko Ukraina. Ze względu na pozytywne zmiany regulacyjne handel gazem na Ukrainie znacznie wzrósł.

Gaz przyczynia się do dekarbonizacji

Autorzy raportu potwierdzili, że w ostatnich latach gaz zastępuje w energetyce wysokoemisyjne paliwa, takie jak węgiel, a w niektórych przypadkach ropę naftową, co przyczynia się bezpośrednio do dekarbonizacji sektora energetycznego Unii Europejskiej. Jednak gaz również jest źródłem emisji gazów cieplarnianych. Dlatego do 2050 r. konwencjonalny gaz ziemny musi zostać zastąpiony alternatywnymi źródłami energii lub gazami niskoemisyjnymi i odnawialnymi. Aby umożliwić taką zmianę, Komisja Europejska wkrótce rozpocznie przegląd ram prawnych dotyczących gazu w ramach pakietu „Fit for 55„.

Biogaz wciąż za drogi

Jak wynika z raportu, udział dostaw gazu niskoemisyjnego w UE jest nadal niski. W 2020 r. gazy niskoemisyjne (głównie biogaz) stanowiły zaledwie 3,8% całkowitej podaży tego paliwa. Wynika to z faktu, że koszt najtańszego obecnie gazu niskoemisyjnego, czyli biogazu, był trzy do czterech razy wyższy niż cena konwencjonalnego gazu ziemnego (licząc po średnich cenach w 2020 r.).

Zielony wodór wytwarzany w elektrolizie wody przy wykorzystaniu energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych jest fundamentem unijnej strategii wodorowej. Obecnie jednak jego produkcja jest ograniczona w porównaniu z przyszłymi oczekiwaniami, albowiem jak wynika z raportu, w 2020 r. tylko niecałe 3% komercyjnych dostaw wodoru wyprodukowano przy użyciu elektrolizy. Dopiero łączne działanie czynników rynkowych, technologicznych i politycznych umożliwi określenie efektywności poszczególnych technologii wytwarzania gazów niskoemisyjnych lub ich alternatyw w nadchodzących latach.

Najważniejsze fakty na temat gazu w UE

• Gaz stanowi 21,5% zużycia energii pierwotnej w UE. Jest głównym źródłem energii wykorzystywanej w gospodarstwach domowych .
• Około 40 proc. gospodarstw domowych w UE jest podłączonych do sieci gazowej.
• Średnia cena gazu dla gospodarstw domowych – w przeliczeniu na jednostkę energii – wynosi 6,5 centa/kWh, czyli trzykrotnie mniej niż energii elektrycznej (21,6 centów/kWh). Jednak między państwami występują spore różnice w cenach.
• Rachunek za dostawy gazu w UE-27 oraz Wielkiej Brytanii wynosi od 75 do 100 mld EUR rocznie, w zależności od poziomu cen hurtowych.
• Na poziomie detalicznym ostateczne wydatki na gaz wynoszą około 200 mld EUR rocznie.
• UE importuje 80% swojego całkowitego zapotrzebowania na gaz.
• Produkcja własna gazu ziemnego w Unii Europejskiej spadła o połowę w ciągu ostatnich 10 lat.
• Sektor mieszkaniowy odpowiada za największą konsumpcję gazu w UE (40%).
• Od 2000 r. zużycie energii w przemyśle spadło o 20%, podczas gdy w tym samym okresie zużycie gazu w energetyce wzrosło o 15%. Tendencje te są spowodowane transformacją  unijnego przemysłu w kierunku usług energetycznych i zmianami strukturalnymi w gałęziach energochłonnych.

***

• Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ACER, Agency for Cooperation of Energy Regulators) jest unijną agencją z siedzibą w Lublanie. Została utworzona na mocy rozporządzenia 713/2009, które wchodzi w skład tzw. trzeciego pakietu energetycznego. ACER działa od marca 2011 r. ACER posiada również uprawnienia do monitorowania rynków wewnętrznych energii elektrycznej i gazu ziemnego, a w szczególności cen energii i gazu, dostępu do sieci, w tym dostępu do energii wytworzonej z odnawialnych źródeł energii.
• Rada Europejskich Regulatorów Energii (CEER, The Council of European Energy Regulators) jest niezależnym, dobrowolnym stowarzyszeniem zrzeszającym regulatorów energetyki z krajów UE. CEER wspiera rozwój konkurencyjnego jednolitego rynku energii i gazu w Europie stanowiąc platformę współpracy oraz wymiany informacji i najlepszych praktyk pomiędzy europejskimi regulatorami. W sprawach wspólnotowej polityki energetycznej, CEER ściśle współpracuje z ACER.
• Polski regulator jest członkiem obu organizacji i aktywnie uczestniczy w ich pracach. W marcu br.  Prezes URE został wybrany na stanowisko Wiceprzewodniczącego Rady Regulatorów ACER (ACER Board of Regulators).
• Wspólnota Energetyczna (EC, Energy Community) – Wspólnota ustanowiona pomiędzy Unią Europejską i państwami trzecimi dla rozszerzenia unijnego wewnętrznego rynku energii na Europę Południowo-Wschodnią i inne obszary. Traktat ustanawiający Wspólnotę Energetyczną został podpisany w Atenach 25 października 2005 r. i wszedł w życie 1 lipca 2006 r. Strony umowy zobowiązały się do wdrożenia dorobku unijnego w dziedzinie energetyki w celu rozwinięcia adekwatnych ram regulacyjnych i liberalizacji ich rynków energii w zgodzie z dorobkiem traktatowym. Członkami Wspólnoty Energetycznej są: Unia Europejska, Albania, Bośnia i Hercegowina, Macedonia Północna, Czarnogóra, Serbia i Kosowo, Mołdawia, Gruzja i Ukraina.