Zrównoważona chemia kluczem do transformacji ekologicznej

Europejski Zielony Ład wytyczył Unii Europejskiej drogę zrównoważonej, neutralnej dla klimatu gospodarki o obiegu zamkniętym do 2050 r. Czy przemysł chemiczny, który stanowi jeden z kluczowych elementów do osiągnięcia ambitnych zeroemisyjnych celów, a jednocześnie jest jednym z najbardziej doregulowanych sektorów, może być jeszcze bardziej zrównoważony?

W 2019 r. Europa była drugim pod względem wielkości producentem chemikaliów na świecie, odpowiedzialnym za 14,8% sprzedaży. Produkcja chemikaliów jest czwartym co do wielkości przemysłem w Unii Europejskiej, a 59% produkowanych chemikaliów jest bezpośrednio dostarczanych innym branżom: m.in. zdrowia, budownictwa, sektorowi motoryzacyjnemu, elektronicznemu i tekstylnemu. Prognozy wskazują, że do 2030 r. światowa produkcja chemikaliów podwoi się, a tym samym szerokie stosowanie chemikaliów prawdopodobnie również wzrośnie (1).

Substancje chemiczne są wszechobecne, choć często nie zdajemy sobie z tego sprawy. Odgrywają w naszym życiu zasadniczą rolę, ponieważ wchodzą w skład praktycznie wszystkich urządzeń czy produktów, które wykorzystujemy na co dzień – od odzieży, przez leki i wyroby medyczne, na sferze telekomunikacyjnej i informatycznej oraz produktach domowego użytku kończąc. Chemikalia są również podstawowym komponentem niskoemisyjnych, energo- i zasobooszczędnych technologii.

Unijna strategia ds. zrównoważonych chemikaliów

Komisja Europejska, dostrzegając strategiczność sektora chemicznego, pod koniec 2020 r. opublikowała dokument w zakresie zrównoważoności chemikaliów na rzecz nietoksycznego środowiska. Wskazuje w niej, że bez nowych inwestycji przemysłu chemicznego i wdrażania innowacyjnych rozwiązań w zakresie zapewnienia bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów, opracowanie nowych rozwiązań i wsparcie transformacji cyfrowej oraz ekologicznej europejskiej gospodarki nie będzie możliwe (2).

Unijna strategia zakłada, że europejski przemysł stanie się konkurencyjnym, w skali światowej, producentem i użytkownikiem bezpiecznych chemikaliów. Zapowiedziane w dokumencie działania mają wspierać innowacje, dzięki którym zrównoważone substancje chemiczne staną się normą, nie tylko na rynku europejskim, lecz także punktem odniesienia na całym świecie. Bruksela wskazuje, że konieczne jest zadbanie o to, by chemikalia były produkowane i stosowane w sposób, który nie szkodzi zdrowiu ludzkiemu ani środowisku. Przemysł powinien, w miarę możliwości, zaprzestać stosowania substancji potencjalnie niebezpiecznych oraz inwestować w poszukiwanie alternatyw. Strategia stanowi zasadniczą część koncepcji Europejskiego Zielonego Ładu i jego dążenia do osiągnięcia zerowego poziomu emisji zanieczyszczeń. Jednocześnie jest również jednym z kluczowych elementów planu odbudowy po kryzysie związanym z pandemią COVID-19.

W ramach strategii Komisja wskazuje pięć kluczowych obszarów, w których konieczne jest podjęcie działań:
• pobudzanie innowacji,
• zwiększenie bezpieczeństwa poprzez wzmocnienie legislacji,
• upraszczanie i konsolidacja,
• wiedza i nauka,
• oddziaływanie globalne (3).

W dokumencie podkreślono, że chemikalia muszą być bezpieczne i zrównoważone w całym swoim „cyklu życia” – nie tylko w okresie przydatności do użytkowania, lecz już od samego momentu projektowania i etapu produkcji. Dzięki temu będzie można eliminować potencjalnie toksyczne chemikalia z produktów już w fazie opracowania, zamiast kontrolować je dopiero wtedy, gdy znajdą się na rynku. Ponadto, produkowane wyroby końcowe powinny umożliwiać ponowne ich użycie lub poddanie recyklingowi. Wspomniane podejście ma też pobudzać innowacje i zrównoważony rozwój w sektorze chemicznym.

Strategia UE w zakresie chemikaliów jest zupełnie nowym dokumentem, uzupełniającym obecnie obowiązujące regulacje unijne, na które składa się ponad 40 aktów prawnych, obejmujących cały łańcuch wartości i pełen cykl życia chemikaliów. Biorąc pod uwagę fakt, że przemysł chemiczny wciąż pozostaje jednym z najbardziej doregulowanych sektorów, konieczna jest przede wszystkim harmonizacja już istniejącego porządku prawnego, nie zaś tworzenie kolejnych dokumentów. W celu sprawnego funkcjonowania gospodarki należy unikać tworzenia zbyt dużej liczby regulacji, a dążyć do ujednolicenia i doprecyzowania istniejących aktów prawnych.

Chemia zrównoważona, czyli… jaka?

Wdrożenie idei zrównoważonej chemii jest wyzwaniem stojącym przed przemysłem chemicznym w ciągu najbliższych kilkudziesięciu lat. Mówi o tym cała branża, ale co właściwie oznacza ten termin? Pojęcie „zrównoważonej chemii” zdefiniowała w 2000 r. OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju), jako rozwinięcie pojęcia „zrównoważonego rozwoju”. W dużym uproszczeniu oznacza ono projektowanie, wytwarzanie i wykorzystywanie w procesach i wyrobach chemicznych produktów, pozwalających na osiąganie dużych korzyści ekonomicznych i jednocześnie przyjaznych środowisku.

Według założeń koncepcji zrównoważonej chemii, podczas prowadzenia procesów chemicznych należy zmniejszać ilość zużywanej energii, surowców nieodnawialnych i wody. Konieczne jest również redukowanie ilości wytwarzanych zanieczyszczeń i odpadów na każdym etapie produkcji oraz produkowanie takich produktów, które mogą być użyte ponownie lub poddane recyklingowi. Jedną z korzyści idei jest zmniejszenie zapotrzebowania na surowce nieodnawialne oraz zwiększenie wykorzystania surowców wtórnych. Koncepcja zrównoważonej chemii zakłada – oprócz zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko – również redukcję kosztów utylizacji odpadów poprzemysłowych, a także promowanie i wdrażanie technologii zwiększających innowacyjność oraz konkurencyjność przemysłu (4).

Zrównoważone rozwiązania w sektorze chemicznym

Dążenia do uzyskania neutralności klimatycznej w Europie w ciągu najbliższych trzydziestu lat stawiają światowe gospodarki przed nie lada wyzwaniami. Przemysł chemiczny stoi w centrum tych przemian i będzie odgrywał kluczową rolę w budowaniu lepszej przyszłości dla Europy – zielona transformacja bez tak ważnego sektora nie będzie możliwa. Nasze produkty są potrzebne całemu społeczeństwu. Ponadto, wspieramy funkcjonowanie wielu innych gałęzi przemysłu, pomagając w osiągnięciu szczegółowych celów innych branż. Jednocześnie jesteśmy kluczową częścią stale odbywającego się postępu. To chemia produkuje wyroby i zaawansowane technologicznie materiały, na bazie których zbudowane będzie nowoczesne społeczeństwo. Branża chemiczna, będąc jedną z fundamentalnych dla całego przemysłu, jako jedna z pierwszych gałęzi światowej gospodarki, przystąpiła do poszukiwania nowych rozwiązań w zakresie zrównoważonego rozwoju i rozwoju tych już istniejących. Innowacyjność w sektorze chemicznym jest normą, a producenci chemikaliów nie od dziś podejmują działania mające na celu wprowadzenie nowoczesnych inicjatyw środowiskowych, wdrażanie bezpiecznych i ekologicznych technologii oraz certyfikowanych produktów. Zadanie nie jest łatwe – wymaga bowiem ogromnych nakładów inwestycyjnych, związanych z opracowywaniem nowych procedur, modernizacją infrastruktury produkcyjnej oraz tworzeniem, od postaw, nowych instalacji. Nie zapominajmy o tym, że obok tego wszystkiego, konieczne jest również przestrzeganie szeregu lokalnych i międzynarodowych norm oraz regulacji prawnych. To wszystko wymaga czasu i odpowiednich środków – podkreśla dr inż. Tomasz Zieliński, Prezes Zarządu Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego.

W projektowaniu nowoczesnych, czystych technologii w zakresie zrównoważonych i bezpiecznych chemikaliów nie sposób nie wspomnieć o roli, jaką odgrywa środowisko naukowe. Ścisła współpraca przemysłu i świata naukowego jest niezbędna, aby opracowywać, rozwijać i wdrażać innowacyjne, zielone technologie, które umożliwią zrównoważony rozwój gospodarczy i społeczny.

Zrównoważona Polska Chemia

Branża chemiczna dostrzega ogólnoświatowe trendy i nie pozostaje w tyle w wyścigu na drodze ku realizacji zrównoważonych celów. Stałe inwestycje w budowę nowoczesnych instalacji i usprawnianie procesów produkcyjnych sprawiają, że Polska Chemia dysponuje najnowocześniejszymi technologiami na światowym poziomie. Polscy producenci realizują także szereg programów modernizacyjnych mających na celu zwiększenie efektywności surowcowej i energetycznej. Wszystkie te zmiany sprawiają, że polski przemysł chemiczny stale buduje i wzmacnia swoją pozycję konkurencyjną.

Przemysł chemiczny odgrywa ogromną rolę w polskiej gospodarce i należy wspierać jego rozwój. Trzeba zacząć postrzegać go jako branżę dbającą o środowisko i promującą innowacyjność. Bez zmiany nastawienia otoczenia, zarówno administracyjnego jak i społecznego, trudno będzie wykorzystać jego ogromny potencjał, który jest znaczący dla polskiej ekonomii, zwłaszcza w kontekście wyzwań, jakie stoją przed nami w związku z Europejskim Zielonym Ładem – wskazuje dr inż. Tomasz Zieliński, Prezes Zarządu Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego.

Podsumowanie

Dostrzegając konieczność dopasowania do wymogów regulacyjnych oraz oczekiwań coraz bardziej świadomych konsumentów, sektor chemiczny stale się rozwija. Mając na uwadze zieloną transformację, jaka dokonuje się w całej Europie, podmioty sektora chemicznego – jako kluczowe w dostarczaniu szeregu wyrobów, niezbędnych do funkcjonowania całych społeczeństw – muszą być wspierane w dążeniach do innowacyjnych rozwiązań. Aby ekologiczne przemiany, o których wszyscy dziś mówią, stały się możliwe, należy wykorzystać wszystkie dostępne narzędzia do stymulowania produkcji oraz stosowania bezpiecznych i zrównoważonych chemikaliów, ponieważ to przemysł chemiczny będzie odgrywać strategiczną rolę w tworzeniu nowoczesnego, zrównoważonego świata.

Źródło:
(1) Prezentacja CEFIC https://https://cefic.org/a-pillar-of-the-european-economy/facts-and-figures-of-the-european-chemical-industry/
(2) Komunikat Komisji Europejskiej – Strategia w zakresie chemikaliów na rzecz zrównoważoności na rzecz nietoksycznego środowiska https://https://eur%E2%80%93lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:f815479a%E2%80%930f01%E2%80%9311eb%E2%80%93bc07%E2%80%9301aa75ed71a1.0005.02/DOC_1&format=PDF%20
(3) Ibid.
(4) Na podstawie czasopisma Laborant https://https://laborant.pl/index.php/zrownowazona%E2%80%93chemia%20

Źródło: Polska Izba Przemysłu Chemicznego